Doet u mee met deze enquête van de Tweede kamer? De uiterste inzenddatum is 15 mei. Alvast hartelijk dank!

De algemeen gehanteerde definitie van familiebedrijven is:

Definitie (Nederlandse -CBS- invulling van de Europese definitie) 1
1. De (directe of indirecte) meerderheid van de zeggenschap, verbonden aan het eigendom, in handen is van een natuurlijk persoon dan wel de familie;
2. Tenminste één familielid formeel betrokken is bij het bestuur van de onderneming;
3. (bij beursgenoteerde bedrijven:) Tenminste 25% van de zeggenschap in handen is van de familie.

Uit diverse onderzoeken blijkt dat positieve kenmerken van Familiebedrijven zijn:
Familiebedrijven…

a. zijn de stevige en betrouwbare dragers zijn van onze economie en werkgelegenheid (in omvang & stabiliteit)
b. kennen c.q. zijn gericht op wederkerigheid
c. zijn gericht op continuïteit, langere termijn denken (en daarmee ook duurzaamheid)
d. kennen grote betrokkenheid bij en van personeel
e. kennen doorgaans een hechte band tussen het bedrijf en de regio en daarmee maatschappelijk betrokken en vaak dragers van het lokale verenigingsleven
f. rentmeesterschap
g. zijn doorgaans financieel (meer) solide (beter eigen vermogenspositie)
h. kenmerken zich door passie en grote betrokkenheid en verantwoordelijkheidsgevoel.

a. Algemeen: weinig inzicht in omvang en presteren
Er wordt nu niet structureel data verzameld en bijgehouden in Nederland over onze familiebedrijven. Dat maakt dat er weinig inzicht is in de ontwikkeling van familiebedrijven en specifieke prestaties. Daarmee kan er ook niet met beleid op gestuurd worden.

b. Werk/Prive verhoudingen
Binnen familiebedrijven komen verschillende belangen bij elkaar die zich tot elkaar moeten verhouden: familiebelang, aandeelhoudersbelang, bedrijfsbelang. Bij diverse besluiten van of terzake het familiebedrijf kan er spanning ontstaan op de verschillende belangen. Dit kan onder andere tot uitdrukking komen bij de vormgeving van opvolging, maar ook bij grote (risicovolle) investeringen bijvoorbeeld.

c. Bedrijfsopvolging is kwetsbaar
Uit wereldwijd onderzoek blijkt dat slechts 3% van alle familiebedrijven wereldwijd blijft langer dan drie generaties Bedrijfsopvolging kent zakelijke (eigenaarschap, aandeelhouder versus dagelijkse leiding, directie) en fiscale aspecten, maar ook bijv. door;
- communicatie is niet duidelijk in overgang waardoor zaken niet goed lopen
- het ontbreken van een missie of visie die het beheer van het familievermogen duidelijk definieert
- oude generatie vindt het moeilijk los te laten en geeft (te) weinig ruimte
- nieuwe generatie is niet goed voorbereid of niet geschikt

d. Intern gerichtheid / Governance
Familiebedrijven kennen vaak een meer informele cultuur. Missie en visie en besluitvormingsprocessen zijn niet altijd goed intern vastgelegd en kenbaar. Dat kan als voordeel snelheid hebben. Als nadeel dat besluitvormingsproces niet duidelijk is en dat kan een mismatch met verwachtingen opleveren, onzekerheid en onvoorspelbaarheid met zich brengen.

e. Privacy gerichtheid
familiebedrijven zijn van oudsher gericht op privacy. Daarmee worden prestaties niet altijd extern onderkend. Anderzijds voelen eigenaren van familiebedrijven zich kwetsbaar en blootgesteld door ontwikkelingen in regelgeving zoals het UBO register.

f. Innovatie
- familiebedrijven leggen doorgaans de nadruk op product- en procesinnovatie (die makkelijk door de concurrentie te kopiëren zijn)
- vaak is het de oprichter die met nieuwe ideeën op een andere koers zet, de werknemers zijn de uitvoerders van deze ideeën en minder initiatiefnemers. Dit creëert een afwachtende cultuur.
- de nieuwe generatie het roer overneemt, lijkt zij het moeilijk te vinden om innovaties door te voeren

g. Internationalisering
Grote Nederlandse familiebedrijven opereren steeds internationaler, maar blijven daarmee nog wat achter bij niet familiebedrijven. Familiebedrijven dragen doorgaans meer eigen risico en dat maakt de stap naar internationalisering wellicht lastiger.

h. Fiscaliteit
- de fiscale regeling voor bedrijfsoverdracht (BOR) werkt voor familiebedrijven goed, alleen het duurt jaren voor een bedrijf duidelijkheid/goedkeuring van de belastingdienst krijgt, ook bij een simpele bedrijfsstructuur en overdracht. Daarnaast is er vrees dat de BOR wordt afgeschaft of versoberd.
- Landen hanteren internationaal niet alleen uiteenlopende belastingtarieven bij overdracht, ook de vrijstellingen waarvoor familiebedrijven in aanmerking kunnen komen verschillen aanzienlijk per land. Het gevolg hiervan is dat aandeelhouders in familiebedrijven in een aantal landen niet of nauwelijks fiscaal worden aangeslagen bij overdracht, terwijl in andere landen de aanslag in de miljoenen euro’s kan lopen.

i. Faciliterende overheid
Er is wisselend oog voor het belang van familiebedrijven bij overheden. We zien dat in Den Haag de aandacht voor familiebedrijven wat toeneemt, maar dit vertaalt zich nog niet in specifiek beleid. Bij provincies is er veel verschil in de aandacht voor specifieke meerwaarde van en/of knelpunten bij familiebedrijven.

Als spiegeling op de onder 3. benoemde aandachts- en knelpunten worden hier per knelpunt ideeën en oplossingsrichtingen beknopt weergegeven.

a. Algemeen: data
Verzamel consequent/structureel data over familiebedrijven. Het is relevant om in de toekomst met de CBS gegevens meer gedetailleerde cijfers te krijgen over familiebedrijven. Door middel van deze cijfers ontstaat beter zicht op de prestaties van familiebedrijven en zou met beleid beter op familiebedrijven kunnen worden ingespeeld.
[* hierover is een motie door het CDA ingediend en aangenomen, november 2019 kamerstuk Tweede Kamer, vergaderjaar 2019-2020, 35 300 XIII, nr. 41]

b. Werk / Prive
Promoot hulpinstrumenten als Familiestatuut help familiebedrijven de balans tussen familiebelangen en bedrijfsbelangen te bewaken door het opstellen van een familiestatuut bekender te maken en aan te moedigen. Verstrek informatie: hoe maakt je een familiestatuut, welke onderwerpen moeten de revue passeren, wie kan je daarbij helpen.

c. Bedrijfsopvolging
i. laat net als in het verleden, de eigenaar/directeur van een bedrijf na zijn 55ste post ontvangen om de eigenaar/directeur tijdig te laten nadenken over bedrijfsopvolging en hoe dat te regelen.
ii. stimuleer ondernemerschap in het onderwijs. Geef daarbij niet alleen les in het starten van een nieuwe onderneming, maar ook in het overnemen van een bestaand (familie)bedrijf. Daar is nu niet/nauwelijks aandacht voor terwijl dat kan helpen ook nieuwe generaties warm te maken als bedrijfsopvolger.
iii. ondersteuning via ROM’s en/of provinciale regelingen voor bijvoorbeeld inhuur advies en begeleiding bij bedrijfsopvolging (zie voorbeelden in diverse provincies, o.a. Overijssel)

d. Intern gerichtheid: organiseer de frisse blik van buiten.
i. Betrek mensen van buiten om mee te kijken, in managementteam, in directie, in Raad van commissarissen of Raad van Advies.
ii. Laat commissarissen / raden van advies voorbereid zijn op het werken binnen een familiebedrijf en de specifieke kenmerken en verhoudingen die een familiebedrijf heeft en kwesties die kunnen spelen tussen familiebedrijven en bedrijfsbelangen.

e. Privacy gerichtheid:
i. Formaliseer en expliciteer de governance structuur Leg missie, visie en besluitvormingsprocessen vast zodat deze geborgd en kenbaar zijn, ook voor mensen van buiten voor wie het niet vanzelfsprekend is
ii. Houd als overheid in regelgeving rekening met de privacy (en kwetsbaarheid van eigenaren) van familiebedrijven

f. Innovatie:
i. Maak de organisatie ondernemender (ruimte voor eigen inbreng door personeel), innoveer daarna
ii. Organiseer de frisse blik van buiten om als organisatie de ondernemingslust en innovatiedrang aan te zwengelen
iii. Maak duidelijke afspraken bij bedrijfsopvolging zodat er ook ruimte ontstaat voor nieuwe generatie om nieuwe stappen te zetten
iv. Zie voorbeelden waarbij provincies innovaties door familiebedrijven aanjagen en faciliteren bij het aantreden van een nieuwe generatie (bijv. Overijssel)

g. Internationalisering
i. Maak advies over internationaal ondernemen meer gericht op familiebedrijven
ii. Werk aan toegankelijkheid van financiering voor familiebedrijven die willen internationaliseren
iii. Faciliteer netwerken van familiebedrijven waarin kennis en ervaringen worden gedeeld

h. Fiscaliteit
i. Houd bij de herziening van het belastingstelsel en de bouwstenen daarvoor het belang van familiebedrijven en een regeling als de BOR bij bedrijfsopvolging in het oog
ii. Faciliteer een snellere begeleiding vanuit de belastingdienst bij de fiscale afhandeling van bedrijfsopvolgingstrajecten
iii. Bezie van Lidstaten met vergelijkbare economieën het fiscale regime voor familiebedrijven en kies bewust positie als Nederland in de fiscale behandeling van familiebedrijven ten opzichte van vergelijkbare lidstaten.

i. Faciliterende overheid
i. Met de initiatiefnota willen wij een eerste aanzet geven voor overheidsbeleid terzake familiebedrijven ii. Erken het belang van familiebedrijven en geef invulling aan een duurzame relatie met politiek en bestuur door familiebedrijven als expliciet portefeuilleonderdeel bij een bewindspersoon te beleggen
iii. Deel de voorbeelden van verschillende ondersteuningsprogramma’s die met name provinciaal worden georganiseerd:
bijvoorbeeld:
- versterking van het netwerk van familiebedrijven (zie voorbeelden in de provincies Gelderland en Utrecht)
- faciliteren van soepele bedrijfsoverdracht (zie Overijssel, Drenthe, Gelderland, Flevoland en Gelderland)
- faciliteren van versterking governancestructuur (zie Overijssel, Drenthe)
- faciliteren van innovatie (zie Limburg, Overijssel)